E drejta ndërkombëtare rregullon përdorimin e forcës ushtarake nga shtetet dhe atë që quhet gjendje lufte.
Ashtu si në çdo konflikt, ekziston një debat intensiv mbi ligjshmërinë e veprimeve të dy palëve kryesore të përfshira këtu – Izraelit dhe Hamasit.
Vetëmbrojtja
Ashtu si në operacionet e mëparshme në Gaza, Izraeli ka të ngjarë të argumentojë se veprimet e tij janë të justifikuara nën të drejtën e vetëmbrojtjes.
E rishikuar në nenin 51 të Kartës së Kombeve të Bashkuara, e drejta e vetëmbrojtjes është një parim themelor i së drejtës ndërkombëtare. Ndërsa aspektet e këtij parimi janë të diskutueshme, është rënë dakord botërisht që një shtet mund të mbrohet kundër një sulmi të armatosur.
Ekzistojnë disa debate lidhur me intensitetin që duhet të arrijë një sulm i armatosur para se një shtet të mund të drejtohet në mënyrë të ligjshme për vetëmbrojtje. Shumica e avokatëve ndërkombëtarë do të pajtoheshin që raketat e lëshuara kundër civilëve që prishin jetën shoqërore të një pjese të një vendi përbëjnë një sulm të armatosur për qëllimet e nenit 51.
Sidoqoftë, faktet që qëndrojnë në themel të vetëmbrojtjes shpesh janë temë diskutimi. Palët në një konflikt rrallë bien dakord se kush është sulmuesi dhe kush është mbrojtësi – dhe konfliktet izraelito-palestineze nuk bëjnë përjashtim. Në këtë rast, kritikët e pozitës izraelite gjithashtu çojnë përpara dy argumente ligjore.
Së pari, ata argumentojnë se e drejta e vetëmbrojtjes është në dispozicion vetëm kundër një shteti tjetër, por jo kundër një njësie jo-shtetërore si Gaza. Praktika shtetërore, veçanërisht që nga sulmet e 11 shtatorit 2001, lufton kundër këtij interpretimi të vetëmbrojtjes, por jurisprudenca e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë nuk e ka zgjidhur këtë çështje.
Së dyti, Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq, ndër të tjera, konsideron që Gaza është ende subjekt i okupimit Izraelit për shkak të shkallës në të cilën Izraeli ushtron kontroll mbi dhe rreth këtij territori. Izraeli pohon se nuk e ka okupuar Gazën që nga tërheqja e saj në 2005.
E drejta ndërkombëtare i lejon shtetet të mbrojnë veten në rrethanat e duhura, por vetëm me forcë të domosdoshme dhe proporcionale.
Një keqkuptim i zakonshëm është se proporcionaliteti në vetëmbrojtje do të thotë ‘një sy për një sy’, një raketë për një raketë, ose një viktimë për një viktimë. Kjo nuk është kështu: nuk ka vend në të drejtën ndërkombëtare për përdorimin e forcës për hakmarrje.
Në disa raste, një përgjigje e domosdoshme dhe proporcionale do të përfshijë përdorimin e forcës më të madhe ushtarake sesa ishte përfshirë në sulmin fillestar; në raste të tjera, do të jetë e mundur që një vend të mbrohet në mënyrë efektive me më pak forcë.
Ligji i konfliktit të armatosur
Parimi i vetëmbrojtjes i përket organit të së drejtës ndërkombëtare që rregullon përdorimin e forcës ose “shkuarjen në luftë” (shpesh referuar me termin latin jus ad bellum, domethënë “ligji për luftën”).
Një kategori e veçantë e së drejtës ndërkombëtare rregullon kryerjen e luftimeve pasi të ketë filluar konflikti. Njihet si ligji i konfliktit të armatosur (ose jus in bello që është “ligji në luftë”). Ligji i konfliktit të armatosur zbatohet vetëm për situatat që mund të klasifikohen si konflikte të armatosura, me grupe të ndryshme rregullash që rregullojnë konfliktet e armatosura ndërkombëtare ose jo-ndërkombëtare.
Ligji i konfliktit të armatosur zbatohet pavarësisht nga arsyet që e shtynë një palë të përdorë forcën.
Fillimi i një lufte në anën “e drejtë” të ligjit nuk i jep një shteti më shumë të drejta në ushtrimin e luftimeve sesa armiqve të tij.
Ligji i konfliktit të armatosur përfshin rregulla të hollësishme për aspekte të ndryshme të ushtrimit të luftimeve (mbrojtja e civilëve, trajtimet e të burgosurve të luftës, territori i okupuar, etj.). Të gjitha këto rregulla mbështeten në balancimin e katër parimeve kryesore: njerëzimi dhe domosdoshmëria ushtarake, dallimi dhe proporcionaliteti.
Njerëzimi dhe domosdoshmëria ushtarake
Parimi i njerëzimit kërkon që luftëtarët të shmangin vuajtjet dhe mizoritë e panevojshme. Kundërpesha ndaj saj është domosdoshmëri ushtarake.
Argumenti se bombardimet izraelite në Gaza janë joefektive sepse ato gjithmonë kanë dështuar të ndalojnë sulmet me raketa, në një kuptim, mund të provojë kotësinë e përdorimit të forcës në këtë kontekst. Por, nga këndi i domosdoshmërisë ushtarake, mund të justifikojë përdorimin e forcës më të madhe siç është e nevojshme për të arritur objektivin e shmangies së sulmeve.
Në çdo rast, nevoja ushtarake nuk mund të justifikojë veprime që janë të ndaluara sipas rregullave specifike (p.sh. ato që zbatohen për mbrojtjen e civilëve dhe zgjedhjen e shënjestrave të lejueshme) ose që, në përgjithësi, rezultojnë “në shkaktimin e vuajtjeve ose për hakmarrje “.
Dallimi dhe proporcionaliteti
Një gur themeli në ligjin e konfliktit të armatosur është parimi i dallimit: palët në një konflikt duhet të bëjnë dallimin midis luftëtarëve dhe civilëve në çdo kohë.
Rregulla të ndryshme specifike tregojnë përmbajtjen e këtij parimi. Sulmet ndaj civilëve dhe objekteve civile janë gjithmonë të ndaluara. Sulmet mund të kryhen kundër luftëtarëve ose jo-luftëtarëve që marrin pjesë drejtpërdrejt në armiqësi dhe kundër objektivave ushtarake.
E drejta ndërkombëtare përcakton objektivat ushtarake si “objekte të cilat … japin një kontribut efektiv në veprimin ushtarak … dhe shkatërrimi total ose i pjesshëm i të cilave … ofron një avantazh të caktuar ushtarak”.
Tanke të Forcave të Mbrojtjes së Izraelit (IDF) ose raketahedhës Hamas janë në këtë kategori. Problemet lindin me të ashtuquajturat shënjestra me përdorim të dyfishtë, të tilla si stacioni televiziv serb i bombarduar nga NATO gjatë Luftës së Kosovës në 1999.
Ndërsa proporcionaliteti është një koncept i rëndësishëm në fusha të tjera të ligjit, përfshirë ligjin për të drejtat e njeriut, ai ka një kuptim të veçantë në ligjin e konfliktit të armatosur. Kurdoherë që ekziston rreziku i humbjes së jetës civile ose dëmtimit të pronës civile, luftëtarëve u kërkohet të balancojnë avantazhin e parashikuar ushtarak me rreziqet që paraqesin për civilët dhe pasurinë e tyre.
Praktika e hedhjes së fletëpalosjeve ose thirrja e banorëve para një bombardimi paraqitet nga Izraeli si provë e përpjekjeve të tij për t’iu përmbajtur këtyre rregullave, megjithëse kritikët përgjigjen se këto metoda nuk janë gjithmonë efektive në parandalimin e humbjes së jetës dhe se, edhe kur janë, ato nuk mund të shmangin shkatërrimin e pronës civile, si dhe shkaktimin e vuajtjeve dhe shqetësimeve mbi civilët.
Të drejtat e njeriut
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë ka vendosur në mënyrë të përsëritur që zbatimi i ligjit për të drejtat e njeriut nuk pushon në kohë lufte, duke pohuar gjithashtu se ligji i konfliktit të armatosur është ligji special që rregullon këtë fushë pasi u zhvillua posaçërisht për të adresuar sfidat unike të luftës. Çfarë do të thotë kjo në praktikë nuk është gjithmonë e qartë, veçanërisht në lidhje me vendimet e synuara.
Jeruzalemi Lindor është një situatë më komplekse sepse, ndërsa Izraeli e aneksoi atë në territorin e tij, ai ende konsiderohet pjesë e territorit të okupuar Palestinez nga pothuajse të gjithë të tjerët, duke përfshirë Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë e cila dha një Opinion Këshillues në 2004 mbi ndërtimin e një muri në territorin e okupuar palestinez.
E fundit, por sigurisht jo më pak e rëndësishmja, duhet të mbahet mend se ligji i konfliktit të armatosur vetëm mund të zbusë tmerret e luftës. Një luftë e zhvilluar me një respektim të përpiktë të të gjitha rregullave në libër – nëse do të kishte ndonjë të tillë – do të ishte ende një fatkeqësi.
